Antanaclasis

(soms ook anaclasis; Gr. weerkaatsing; Lat. reflexio). 1. Figuur van herhaling en vorm van Woordspel) waarbij een spreker in een dialoog een woord (of reeks woorden) van de gesprekspartner of tegenstander herneemt, maar er een nieuwe betekenis aan geeft. Een dergelijk woordspel is doorgaans gebaseerd op de polysemie (ambiguïteit) van de speels hernomen woorden, soms evenwel op de toevallige gelijkluidendheid van het bedoelde en het geïnterpreteerde. Zie ook asteismus, 2.

2. Bij uitbreiding kan de term ook slaan op niet-dialogische horizontale woordspeling in het algemeen. Een bekend voorbeeld uit Pascals Pensées (1657-58) is: “Le coeur a ses raisons [redenen] que la raison [rede] ne connaît point”. In deze betekenis van de term berust antanaclasis meestal op de polysemie van het herhaalde woord, en bestaat er een noodzakelijke formele gelijkheid (homonymie) tussen de componenten van het woordspel. In dit opzicht is deze figuur te onderscheiden van de zgn. paronomasia*, waarbij de vormovereenkomst onvolledig is (paroniem*).